Historiografi Hadis: Analis Embrio, Pemetaan dan Perkembangannya

Ja'far Assagaf

Abstract


This article examines the historiography of hadith from the beginning of its emergence, then it becomes a separate form in the study of Islamic history. This study uses a descriptive qualitative approach with a content analysis method to find three parts of hadith historiography, namely: embryo, mapping, and development. This study concludes that the embryo of the historiographical emergence of hadith is a historical reality that was real at the time it was reported, and the historical reality of the existence of written works in the second-century hijrah. Both are sources that are interrelated and cannot be separated. At the source mapping level, hadith historiography obtains biographical information on rijal al-hadith from the books al-Sirah, al-Tarikh, al-Thabaqah, and al-Manaqib even though these books are also sources of Islamic historiography. Another further finding is that the development of modern hadith historiography is more on the historical trajectory of hadith with several forms that still revolve around classical hadith issues. Social, political, and other approaches can function as integration in hadith historiography so that they can examine the development of hadith in modern society.

 

Abstrak:  Artikel ini mengkaji historiografi hadis dari awal kemunculannya sebagai embrio, kemudian menjadi bentuk tersendiri dari jenis kitab dalam kajian sejarah Islam. Penelitian ini menggunakan pendekatan kualitatif deskriptif dengan metode analisis isi untuk menemukan tiga bagian historiografi hadis yakni: embrio, pemetaan, dan pengembangan. Kajian ini menemukan bahwa embrio kemunculan historiografis hadis adalah realitas sejarah yang nyata pada saat diberitakan, dan realitas sejarah keberadaan karya tulis pada abad kedua hijriyah. Keduanya merupakan sumber yang saling berkaitan dan tidak dapat dipisahkan. Pada pemetaan sumber, historiografi hadis memperoleh informasi biografi rijal al-hadits dari kitab-kitab al-Sirah, al-Tarikh, al-Thabaqah, dan al-Manaqib meskipun kitab-kitab tersebut juga merupakan sumber historiografi Islam. Temuan lain selanjutnya adalah perkembangan historiografi hadis modern lebih pada lintasan sejarah hadis dengan beberapa bentuk yang masih berkisar pada persoalan hadis klasik. Pendekatan sosial, politik dan lainnya dapat berfungsi sebagai integrasi dalam historiografi hadis yang mampu mengkaji perkembangan hadis dalam masyarakat modern, media sosial, dan lain-lain.


Keywords


Historiografi, Hadis, Analisis Embrio, Pemetaan.

Full Text:

PDF

References


Abu Zahw, Muhammad Muhammad, al-Hadits wa al-Muhadditsun, Cairo: Al-Maktabah al-Taufiqiyyah, t.th.

al-‘Askariy, Murtadha, Ma‘alim al-Madrasatain, Cairo: Makatabah Madbuliy, cet V, 1997, jiid I-III.

al-Asqalaniy, Ahmad bin Ali; Ibn Hajar, al-Durar al-Kaminah Fi A‘yan al-Miah al-Tsaminah, Bairut: Dar al-Jail, 1993, juz I-IV.

Assagaf, Ja’far, Jejak-jejak Cahaya Nabi Muhammad Saw; Kontekstualisasi Hadis Sukoharjo: Fataba Press, 2015.

'Athiyyah, Muhyiddin, dkk, Dalil al-Mu’Allafat al-Hadis al-Syarif al-Matbu‘ah al-Qadimah wa al-Haditsah, Bairut: Dar Ibn Hazm, 1995, jilid I.

A‘zamiy, Muhammad Musthafa, Dirasat fi al-Hadits al-Nabawiy wa Tarikh Tadwinih, Bairut: al-Maktab al-Islamiy, 1400 H/1980 M.

al-Bagdadiy, Ahmad Bin Ali, Tarikh Bagdad, Bairut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, juz I-XIV.

al-Baithar, Abd Razzaq, Hilyah al-Basyar fi Tarikh al-Qarn al-Tsalits ‘Asyar, Bairut: Dar Shadir, 1993, juz I-III.

al-Bukhariy, Muhammad bin Ismail, Shahih al-Bukhariy bi Hasyiah al-Sindiy, Bairut: Dar al-Fikr, 1995, juz II.

al-Dimasyqiy, Muhammad Khalil al-Muradiy, Salak al-Durar fi A‘yan al-Qarn al-Tsaniy ‘Asyar, Bairut: Dar Ibn Hazm, 1988, juz I-IV.

al-Dzahabiy, Muhammad bin Ahmad, Siyar A‘lam al-Nubala, Bairut: Muassasah al-Risalah, 1993, jilid I-XXIII.

______________________________, Tarikh al-Islamiy, Bairut: Dar Ihya Turats al-‘Arabiy, 1990, jilid I-52 dan Dzail Tarikh al-Islamiy, jilid 53.

Ibn Asakir, Abu Manshur Abd Rahman bin Muhammad, Kitab al-Arba‘in fi Manaqib Ummahat al-Mu’Minin, Damaskus: Dar al-Fikr, 1986.

Ibn Asakir, Ali bin Hasan, Tarikh Madinah Dimasyq, Bairut: Dar al-Fikr, 1998, jilid I-LXX.

Ibn al-Atsir, Izzuddin Ali bin Muhammad, al-Kamil fi al-Tarikh, Bairut: Dar Shadr, 1979, jilid I-XII.

Ibn Hisyam, Muhammad al-Ma‘afiriy, al-Sirah al-Nabawiyyah, Cairo: Dar al-Hadis, 2004, juz I-IV.

Ibn ‘Imad, Abd Hayyi bin Ahmad Al-Dimasyqiy; Syadzarat al-Dzahab fi Akhbar man Dzahab, Bairut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, cet I, 1998, jilid I-VIII.

Ibn Ishaq, Muhammad, Kitab al-Siyar wa al-Maghaziy, Bairut: Dar al-Fikr, 1978, juz I-IV.

Ibn Katsir, Ismail al-Dimasyqiy, al-Bidayah wa al-Nihayah, Bairut: Dar Ihya al-Turats al-‘Arabiy, 1988, juz I-XIV.

Ibn Khallikan, Ahmad bin Muhammad, Wafayat al-A‘yan wa Anba Abna al-Zaman, Bairut; Dar Shadr, 1994, juz I-VII.

al-Idrus, Abd Qadir bin Syekh, al-Nur al-Safir ‘an ‘Ulama al-Qarn al-‘Asyir, Bairut: Dar Shadir, 2001.

‘Itr, Nuruddin, Manhaj al-Naqad fi ‘Ulum al-Hadits, Bairut: Dar al-Fikr al-Mu‘ashir, 1997.

al-Jauziy, Abd Rahman bin Ali, al-Muntazham, Bairut: Dar al-Shadir, 1358 H, juz I-X.

al-Kattaniy, Muhammad bin Ja‘far, al-Risalah al-Mustathrafah li Bayan Masyhur Kutub al-Sunnah al-Musyarrafah, Bairut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1995.

al-Khatib, Muhammad ‘Ajaj, Ushul al-Hadis ‘Ulumuhu Wa Musthalahahu, Bairut: Dar al-Fikr, 1989.

Kuntowijoyo, Metodologi Sejarah, Yogyakarta: Tiara Wacana, 2003.

___________, Pengantar Ilmu Sejarah, Yogyakarta: Tiara Wacana, 2013.

Lasyin, Musa Syahin, Fath al-Mun‘im Syarh Shahih Muslim, Cairo: Dar al-Syuruq, 2002, juz I-IX.

Mamduh, Mahmud Sa‘id bin Muhammad, Tasynif al-Asma‘ bi Syuyukh al-Ijazah Wa al-Sima‘, Mesir: Dar al-Kutub al-Mishriyyah, 1434 H, jilid I-II.

Muhibb al-Thabariy, Ahmad bin Abdullah, al-Riyadh al-Nadhrah fi Manaqib al-‘Asyarh, Bairut: Dar al-Gharb al-Islamiy, 1996, juz I-II.

al-Muhibbiy, Muhammad Amin, Khulasah al-Atsar Fi A‘yan al-Qarn al-Hadiy ‘Asyar (pdf), I-IV.

Saifuddin, Tadwin Hadis dan Kontribusinya dalam Perkembangan Historiografi Islam, Jurnal Ilmu Ushuluddin, vol. 12. No. 1, 2013.

al-Sakhawiy, Abu al-Khair; Muhammad bin ‘Abd Rahman, al-Dau’u al-Lami‘ Li Ahl al-Qarn al-Tasi‘, Bairut: Dar al-Jail, t.th), jilid I-XII.

__________________________, Fath al-Mughits bi Syarh Alfiyah al-Hadits, Riyadh: Maktabah Dar al-Minhaj, cet I, 1426 H, jilid III.

__________________________, al-I‘lan bi al-Taubikh liman Dzamma Ahl al-Tarikh, Bairut: Muassasah al-Risalah, 1986.

al-Shafadiy, Khalil, al-Wafiy bi al-Wafayat, Bairut: Dar Ihya al-Turats al-‘Arabiy, 2000, juz I-XIX.

Satori, Jam’an dan Aan Komariah, Metodologi Penelitian Kualitatif, Bandung: Alfabeta, cet 8, 2020.

al-Sijistaniy, Sulaiman bin Asy‘ats, Sunan Abi Daud, Bairut: Dar al-Fikr, 2003, juz I.

al-Suyuthiy, Jalaluddin, al-Syamarikh fi ‘Ilm al-Tarikh, Cairo: Maktabah al-Adab, t.th.

al-Syaukaniy, Muhammad bin Ali, al-Badr al-Thali‘Bi Mahasin Min ba’d al-Qarn al-Sabi‘, Damaskus: Dar Ibn Katsir, 2006.

al-Syabalanjiy, Mu’min Bin Hasan Mu’min, Nur al-Abshar fi Manaqib Al al-Nabiyyi al-Mukhtar, Bairut: Dar al-Fikr, 1990.

al-Thabariy, Muhammad bin Jarir, Tarikh al-Umam Wa al-Muluk, Leiden: Brill, 1879, I-VIII.

al-‘Umariy, Akram Dhiya, Buhuts fi Tarikh al-Sunnah al-Musyarrafah, Madinah: Maktabah al-‘Ulum wa al-Hikam, cet IV, 1984.

al-Yafi‘iy, Abdullah bin As‘ad, Mir’at al-Jinan wa ‘Ibrah al-Yaqzhan, Bairut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1997, I-IV.

__________, al-I‘lan bi al-Taubikh liman Dzamma Ahl al-Tarikh, Bairut: Muassasah al-Risalah, 1986.

__________, Fath al-Mughits bi Syarh Alfiyah al-Hadits. Riyadh: Maktabah Dar al-Minhaj, 1426 H, jilid I, III.

__________, Pengantar Ilmu Sejarah, Yogyakarta: Tiara Wacana, 2013.

‘Athiyyah, Muhyiddin dkk, Dalil al-Mu’allafat al-Hadis al-Syarif al-Matbu‘ah al-Qadimah wa al-Haditsah, Bairut: Dar Ibn Hazm, 1995, jilid I-IV.

‘Itr, Nuruddin, Manhaj al-Naqad fi ‘Ulum al-Hadits. Bairut: Dar al-Fikr al-Mu‘ashir, 1997.

A’zamiy, Muhammad Musthafa, Dirasat fi al-Haadis al-Nabawiyy wa Tarikh Tadwinuhu, Bairut: al-Maktab al-Islamiy, 1400 H/1980 M.

Abu Zahw, Muhammad Muhammad, al-Hadis wa al-Muhaddisun, Cairo: al-Maktabah al-Taufiqiyyah: t.th.

al-‘Askariy, Murtadha. Ma‘alim al-Madrasatain, Cairo: Makatabah Madbuliy, 1997, jilid I-III

al-‘Umariy, Akram Dhiya, Buhuts fi Tarikh al-Sunnah al-Musyarrafah, Madinah: Maktabah al-‘Ulum wa al-Hikam, 1984.

al-Asqalaniy, Ahmad bin Ali; Ibn Hajar, al-Durar al-Kaminah fi A‘yan al-Miah al-Tsaminah, Bairut: Dar al-Jail, 1993, jilid I-IV.

al-Bagdadiy, Ahmad bin Ali, Tarikh Bagdad, Bairut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, t.th, juz I-XIV.

al-Baithar, Abd Razzaq, Hilyah al-Basyar fi Tarikh al-Qarn al-Tsalits ‘Asyar, Bairut: Dar Shadir, 1993, juz I-III.

al-Bukhariy, Muhammad bin Ismail. Shahih al-Bukhariy bi Hasyiah al-Sindiy, Bairut: Dar al-Fikr, 1995, juz II.

al-Dimasyqiy, Muhammad Khalil al-Muradiy, Salak al-Durar fi A‘yan al-Qarn al-Tsaniy ‘Asyar, Bairut: Dar Ibn Hazm, 1988, juz I-IV.

al-Dzahabiy, Muhammad bin Ahmad, Siyar A‘lam al-Nubala, Bairut: Muassasah al-Risalah, 1993, juz I-XXIII.

al-Idrus, Abd Qadir bin Syekh, al-Nur al-Safir ‘an ‘Ulama al-Qarn al-‘Asyir, Bairut: Dar Shadir, 2001.

al-Jauziy, Abd Rahman bin Ali, al-Muntazham. Bairut: Dar al-Shadir, 1358 H, juz I-X.

al-Kattaniy, Muhammad bin Ja‘far, al-Risalah al-Mustathrafah li Bayan Masyhur Kutub al-Sunnah al-Musyarrafah, Bairut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1995.

al-Khatib, Muhammad ‘Ajaj, Ushul al-Hadis ‘ulumuhu wa Musthalahahu. Bairut: Dar al-Fikr, 1989.

al-Muhibbiy, Muhammad Amin, Khulasah al-Atsar fi A‘yan al-Qarn al-Hadiy ‘Asyar, juz I-IV. (pdf).

al-Sakhawiy, Muhammad bin ‘Abd Rahman al-Sakhawiy, al-Dau’u al-Lami‘ li Ahl al-Qarn al-Tasi‘, Bairut: Dar al-Jail, t.th, juz I-XII.

al-Shafadiy, Khalil, al-Wafiy bi al-Wafayat, Bairut: Dar Ihya al-Turats al-‘Arabiy, 2000, juz I-XXIX.

al-Sijistaniy, Sulaiman bin Asy‘ats, Sunan Abi Daud, Bairut: Dar al-Fikr, 2003, juz I.

al-Suyuthiy, Abd Rahman bin Abu Bakar, Jalaluddin, al-Syamarikh fi ‘Ilm al-Tarikh, Cairo:Maktabah al-Adab, t.th.

al-Syabalanjiy, Mu’min bin Hasan Mu’min, Nur al-Abshar fi Manaqib Ali al-Nabiyyi al-Mukhtar, Bairut: Dar al-Fikr, 1296 H.

al-Syaukaniy, Muhammad bin Ali, al-Badr al-Thali‘, Damaskus: Dar Ibn Katsir, 2006.

al-Thabariy, Muhammad bin Jarir, Tarikh al-Umam wa al-Muluk, Leiden: Brill, 1879, jilid I-VIII.

al-Yafi‘iy, Abdullah bin As‘ad, Mir’at al-Jinan wa ‘Ibrah al-Yaqzhan, Bairut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1997, juz I-IV.

Assagaf, Ja’far, Jejak-jejak Cahaya Nabi Muhammad saw; Kontekstualisasi Hadis, Sukoharjo: Fataba Press, 2015.

Ibn ‘Imad, Abd Hayyi bin Ahmad al-Dimasyqiy, Syadarat al-Dzahab fi Akbar man Dzahab, Bairut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1998, jilid I-VIII.

Ibn al-Atsir, Izzuddin Ali bin Muhammad, al-Kamil fi al-Tarikh. Jilid I-XII. Bairut: Dar Shadr, 1979.

Ibn Asakir, Abu Manshur Abd Rahman bin Muhammad, Kitab al-Arba‘in fi Manaqib Ummahat al-Mu’minin, Damaskus: Dar al-Fikr, 1986.

Ibn Asakir, Ali bin Hasan, Tarikh Madinah Dimasyq, Bairut: Dar al-Fikr, 1998, Jilid I-LXX.

Ibn Hisyam, Muhammad al-Ma‘afiriy, al-Sirah al-Nabawiyyah, Cairo: Dar al-Hadis, 2004, juz I-IV.

Ibn Ishaq, Muhammad, Kitab al-Siyar wa al-Maghaziy, Bairut: Dar al-Fikr, 1978, juz I-IV.

Ibn Katsir, Ismail al-Dimasyqiy, al-Bidayah wa al-Nihayah, Bairut: Dar Ihya al-Turats al-‘Arabiy, 1988, juz I-XIV.

Ibn Khallikan, Ahmad bin Muhammad, Wafayat al-A‘yan wa Anba Abna al-Zaman, Bairut; Dar Shadr, 1994, juz I-VII.

Kuntowijoyo, Metodologi Sejarah, Yogyakarta: Tiara Wacana, 2003.

Mamduh, Mahmud Sa‘id bin Muhammad, Tasynif al-Asma‘ bi Syuyukh al-Ijazah wa al-Sima‘,Mesir: Dar al-Kutub al-Mishriyyah, 1434 H, jilid I-II.

Muhibb al-Thabariy, Ahmad bin Abdullah, Al-Riyadh al-Nadhrah fi Manaqib al-‘Asyarh, Bairut: Dar al-Gharb al-Islamiy, 1996, juz I-II.

Saifuddin, Tadwin Hadis dan Kontribusinya dalam Perkembangan Historiografi Islam, Jurnal Ilmu Ushuluddin 12, no. 1 (2013).

Satori, Jam’an dan Aan Komariah, Metodologi Penelitian Kualitatif, Bandung: Alfabeta, 2020.




DOI: http://dx.doi.org/10.22373/substantia.v24i1.12978

Refbacks

  • There are currently no refbacks.


Copyright (c) 2022 Ja'far Assagaf

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.

SUBSTANTIA: JURNAL ILMU-ILMU USHULUDDIN 
DITERBIKAN OLEH: 
FAKULTAS USHULUDDIN DAN FILSAFAT
UNIVERSITAS ISLAM NEGERI (UIN) AR-RANIRY BANDA ACEH, ACEH INDONESIA

 

ALAMAT REDAKSI:
Gedung Fakultas Ushuluddin Lantai II, Fakultas Ushuluddin, UIN Ar-Raniry, Jln. Lingkar Kampus, Kopelma Darussalam Banda Aceh, Aceh 23111.Telp. (0651)7551295. eMail: substantia.adm@gmail.com

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.